ადამიანმა, რომელსაც ბრძოლაში გამარჯვება სურს, ორი ძველი, ტრადიციული პრინციპით უნდა იხელმძღვანელოს: შეიცან თავი შენი და შეიცან მტერი შენი. მტრად, ამ შემთხვევაში ლიბერალებს შეგვრაცხავენ ხოლმე, იმის მიუხედავად, იციან თუ არა, სიტყვა „ლიბერალიზმის“ და მასთან არსებული ფილოსოფიის მთავარი თუ მეორეხარისხოვანი თეზისები. თუმცა, იციან სალანძღავი სიტყვები: მასონი, სოროსის მონა, „ელჭიპიტი“, ლიბერასტი. იმისათვის, რომ ვიღაც გააკრიტიკო, თუკი რა თქმა უნდა კონსტრუქციულ კრიტიკაზე გაქვს პრეტენზია, შენი მტერი უნდა შევისწავლო, ანუ გაერკვე რა არის ლიბერალიზმი და ვინაა ლიბერალი, ხოლო უკვე შემდეგ გადმოვიდეთ შეტევაზე. ასევე, უნდა შევიცნოთ საკუთარი თავი, ანუ გავერკვეთ ჩვენს სუსტ და ძლიერ მხარეებში.
ამ წერილში შეძლებისდაგვარად ჩამოვაყალიბებთ, თუ რა არის ლიბერალიზმი, მიმოვიხილავთ რამდენიმე ლიბერალი მოაზროვნის იდეებს და გავაქარწყლებთ იმ მითებს, რომლებიც ქართულ საზოგადოებაში, სრულიად უსაფუძვლოდ, ჭეშმარიტებებადაა შერაცხული.
მითი #1: ლიბერალიზმის მიზანია ტრადიციებისა და ეროვნული თვითმყოფადობის გაქარწყლება
ეს მითი, ლიბერალიზმის შესახებ შექმნილ მითებს შორის, სავარაუდოდ, ყველაზე გავრცელებულია, თუმცა, ამავდროულად უაღრესად მცდარიც. აზრის გასავრცობად, ჯონ სტუარტ მილს მივმართოთ, რომელიც ნაშრომში „თავისუფლების შესახებ“ წერს, რომ ტრადიციები, ანუ ისტორიული მეხსიერება ან ეროვნული გამოცდილება მხოლოდ იმ შემთხვევაში უნდა უგულველვყოთ, თუკი ადამიანი მას ბრმად მისდევს, ანუ იქცევა ისე, რომ მისი ქმედების აზრს არ იაზრებს და, შესაბამისად, არც საკუთარ გონებას წვრთნის.
ინგლისელი ფილოსოფოსისთვის, ადამიანების ინდივიდუალურობა ის განმასხვავებელი თვისებაა, რომელიც უზრუნველყოფს ინდივიდუალურ და საზოგადოებრივ პროგრესს, აძლიერებს გონებას, აქცევს ინდივიდს და შესაბამისად საზოგადოებას მის შესაძლო ვარიაციებიდან საუკეთესოდ და საბოლოოდ ამარცხებს საზოგადოებრივი აზრის ტირანიას. საკუთარი პოზიციის დასადასტურებლად ფილოსოფოსს ხის მეტაფორა მოჰყავს: „[…] ის [ადამიანი] ხეა, რომელიც საჭიროებს მის ყოველმხრივ გაზრდას და განვითარებას იმ შინაგანი ძალების მიხედვით, რომელთა წყალობითაც ის ცოცხალი არსებაა“. ხის ფესვები მხოლოდ და მხოლოდ იმ ისტორიულ, კულტურულ და მატერიალურ კონტექსტად შეიძლება აღვიქვათ, რომელიც ცხოვრების საწყის ეტაპებზე ადამიანს სოციალურ ჩამოყალიბებაში ეხმარება, თუმცა თუკი შემდგომ ინდივიდი გადაწყვეტს, რომ რომელიღაც ტრადიცია მისთვის მიუღებელია, მას უნდა ჰქონდეს საშუალება ამ წეს-ჩვეულებას, ანუ საზოგადოებრივი აზრის ტირანიას, ისევე განუდგეს, როგორც ხე ემიჯნება ნიადაგში არსებულ გარკვეულ საზიანო მინერალებს. ამ გზით, მას უნდა შეეძლოს ისეთი იდეოლოგიის არჩევა, რომელიც მას, საკუთარი თავის საუკეთესო ვარიაციად აქცევს.
ინდივიდუალიზმი ჯონ სტუარტ მილისა და სხვა ლიბერალი მოაზროვნეების ქვაკუთხედია, რადგან ინდივიდუალური ადამიანური თავისუფლების დაცვა, მხოლოდ ინდივიდუალიზმის წახალისებით შეიძლება. ჯ. ს. მილს მიაჩნია, რომ მხოლოდ ინდივიდუალურობის დაცვით არის შესაძლებელი, რომ ადამიანმა – ინდივიდმა – მისი ადამიანური ბუნებისათვის დამახასიათებელი იმპულსები, სურვილები და გრძნობები სასიკეთოდ გამოიყენოს. ძლიერი იმპულსების წარმატებული დაგროვება კი, სხვა არაფერია თუ არა ენერგიული ადამიანური ბუნება, რომელიც „სათნოების ყველაზე ვნებიანი სუყვარულისა და უმკაცრესი თვითკონტროლის“ წყაროა, რომლითაც ადამიანს მისი ინტერესების დაცვა და საზოგადოებრივი მოვალეობების შესრულება ძალუძს.
ასევე, ჯ. ს. მილის თქმით, ინდივიდუალურობას შეუძლია ადამიანი და შესაბამისად საზოგადოება, მის შესაძლო ვარიაციებიდან საუკეთესოდ აქციოს: „თავისი ინდივიდუალურობის განვითარების კვალად თითოეული ადამიანი უფრო მეტ ღირებულებას იძენს საკუთარი თავისთვის და, ამდენად, ძალუძლს, უფრო ღირებული გახდეს სხვებისთვის. ინდივიდუალურ ცხოვრებაში მეტია სიცოცხლის სისავსე და, როცა სიცოცხლე მეტია ერთეულებში, ის მეტია მასაშიც, რომელიც მათგან შედგება.“
იმის გამო, რომ ინდივიდუალიზმი კოლექტივიზმს, ანუ ისტორიული მეხსიერებისა და დაგროვილი გამოცდილების მიხედვით მუდმივ მოქმედებას გამორიცხავს, ეს ორი ცნება, რადიკალურ წყობაში, ერთმანეთთან შეუთავსებელია. თუმცა, აბსოლუტური ცნებებით საუბარი მცდარია. ლიბერალური იდეოლოგია არ ქადაგებს ტრადიციების, როგორც საუკუნეების განმანვლობაში არსებული სოციალური ინსტიტუტის გადათელვას. ლიბერალიზმის იდეა საკმაოდ მარტივია: ადამიანს უნდა შეეძლოს კრიტიკული აზროვნებით ნებისმიერ ტრადიციასა თუ გაბატონებულ აზრს დაუპირისპირდეს, თუკი ის, მას როგორც პიროვნებას, არ აკმაყოფილებს.
საინტერესო მოსაზრებას აყალიბებს პროფესორი გია ნოდია, რომელსაც ამ მითის გასაქარწყლებად ისტორიული გამოცდილება მოჰყავს: „ისტორიული გამოცდილება, პირველ რიგში, თვით დასავლური ცივილიზაციის ისტორია, საპირისპიროს აჩვენებს. ყველასათვის ცნობილია, რომ „დასავლეთი“ ზოგადი ცნებაა, რომელიც მრავალ განსხვავებულ კულტურას აერთიანებს: ფრანგულს, ინგლისურს, ამერიკულს, გერმანულს, იტალიურს, ბერძნულს, პოლონურს, და მრავალ სხვას. არც ერთ მათგანს არ დაუკარგავს თავისთავადობა და უნიკალურობა ლიბერალური იდეების და ინსტიტუტების გავრცელებასთან და დამკვიდრებასთან ერთად. მეტიც, თვით „ერის“, „ეროვნული კულტურის“, როგორც განსაკუთრებული ღირებულების აღმნიშვნელი ცნებები სწორედ ლიბერალური იდეების გავრცელების შედეგია. პროფესორი ნოდია იმასაც ამბობს, რომ ქართული ეროვნული იდეა სწორედაც რომ ქართველ ლიბერალთა იმ წრეში ჩამოყალიბდა, რომელსაც თავის დროზე ილია ჭავჭავაძე ხელმძღვანელობდა.
მითი #2: ლიბერალური აზრი შეუთავსებელია ქართულ საზოგადოებრივ წყობასთან
ბევრი რამ გეოგრაფიამ და ისტორიამ გადაწყვიტეს: საქართველო ცივილიზაციების ზღვარზე არსებობს. ამასთანავე, საქართველო, საუკუნეების მანძილზე, განვითარებული ვაჭარი სახელმწიფო იყო, რომელშიც სხვადასხვა ხალხების ინდივიდუალური უფლებები უაღრესად დაცული იყო. სწორედ ამიტომ ჩამოყალიბდა ძველი თბილისი ქართული ტოლერანტობის სიმბოლოდ: ადგილად, სადაც ერთმანეთთან ძალიან ახლოს არის ქრისტიანული, ებრაული და მუსულმანური სალოცავები და ქალაქად, რომლის მთავარ ცეკვად „კინტოური“ ჩამოყალიბდა. აღსანიშნავია, რომ თბილისის მეჩეთი მსოფლიოში ერთადერთია, რომელშიც შიიტები და სუნიტები ერთად ლოცულობენ, ხოლო კინტოები, წვრილ ვაჭართა ფენას განეკუთვნებოდენ, რომელთა რიგებში, ხშირად, არც თუ ისე მალულად, ჰომოსექსუალი ადამიანები გვევლინებოდნენ. ეს ცნობნილი იყო მაშინდელი საზოგადოებისთვის, თუმცა, რატომღაც, ქართველმა ერმა, ეს ცოდნა, დროთა განმანვლობაში გაამზეურა.
ისტორიამ გადაწყვიტა, რომ მწერლობა განსაკუთრებული ხელობაა და ამის გამო, ქართველ მწერლებს, ქართველ ინდივიდუალებს, ქვეყნის აღმშენებლობის, უფრო ხშირად კი მისი დაცვისა და ნდგრევისგან გაძლიერების გზაზე განსაკუთრებული როლი არგუნა. ილია ჭავჭავაძე, ვაჟა-ფშაველა და მიხეილ ჯავახიშვილი ის სამი ლიბერალი მწერალია, რომელთაც საქართველოს განვითარებას სხვადასხვანაირად შეაწიეს დახმარების ხელი.
საქართველოს ისტორია არის ბრძოლა თავისუფლებისთვის, ბრძოლა დამოუკიდებლობისა და ეროვნული თვითმყოფადობის შენარჩუნებისთვის და სწორედ ამიტომ, ილია ჭავჭავაძე, რომელიც ამ ბრძოლის მხედართმთავარია, არის ქართული სახელმწიფოს და მასში შემავალი თითოეული ადამიანის პიროვნული თავისუფლებისთვის ბრძოლის სიმბოლო. სამწუხაროდ, დღეს, ილიას სწავლებებს ბევრი არასწორად აღიქვამს და მას კონსერვატორს, ნაციონალისტს უწოდებს, რაც ცალსახად იმაზე მიუთითებს, რომ ეს კრიტიკოსები ილიას წერილებს, ლექსებსა და რომანებს არ კითხულობენ და შესაბამისად, არც თვით ილიას იცნობენ. განა მხოლოდ ის ფაქტი არ კმარა, უფროსები, „მამათა თაობის“ წარმომადგენლები, გრიგოლ ორბელიანი და სხვანი, ილიას აგდებულად და ირონიით, ლიბერალს რომ ეძახდნენ? (იხ. გრიგოლ ორბელიანის „პასუხი შვილთა“, 1872 წ.)
აღსანიშნავია ის, რომ ილია ჭავჭავაძე ნამდვილად იყო ნაციონალისტი, თუმცა ამ ცნების სამოქალაქო დეფინიციით. სწორედ ეს აზრი იყო ჩაქსოვილი ილიასეული „მამულში“, რომელიც არ არის ეთნიკურ წარმომავლობაზე დაფუძნებული საზოგადოება, არამედ არის საზოგადეობრივი პასუხისმგებლობით გამსჭვალული დემოკრატიული საზოგადოება, რომელიც რუსეთის მეფისა და საქართველოში ქართველ თავადებად წოდებული რუსეთის კარზე მოღვაწე ოფიცრების სახით, არალეგიტიმურ აბსოლუტურ მმართველობას უპირისპირდება. სწორედ ეს იყო ილიასა და „მამათა თაობას“ შორის დაპირისპირების მიზეზი, რადგან ილიას, ანუ ახალგაზრდა თაობის ნათელ წარმომადგენელს, ლიბერალსა და ევროპელს, სურდა დამოუკიდებელი საქართველო, რომელშიც ადამიანები რუსეთისგან არამხოლოდ ფიზიკური ტყვეობისაგან გათავისუფლდებოდნენ, არამედ გონებრივადაც თავისუფალნი იქნებოდნენ.
ილია განათლებითა და აზროვნებით ევროპელი იყო და შეუძლებელია, რომ მას ეთნიკური ნაციონალიზმი დავაბრალოთ, მითუმეტეს, თუკი საქართველოს კონტექსტს გავითვალისწინებთ: ჩვენს ქვეყანაში, ერთნიკურ-ქართველებთან ერთად ცხოვრობენ და საუკუნეების განმანვლობაში ცხოვრობდნენ ეთნიკურად-სომეხი, აზერბაიჯანელი, ბერძენი, აფხაზი, ოსი, რუსი, ქისტი, თურქი და ებრელი ხალხები, რომელთაც ქართველების მსგავსი, ტოლ-სწორი უფლებები ჰქონდათ. წარმოუდგენელია იმაზე ფიქრი, რომ ილიასთვის, არა-ქართველი, ან არა-მართმადიდებელი ადამიანი, სხვა ქართველზე ნაკლებად მნიშვნელოვანი ყოფილიყო.
ვაჟა-ფშაველას შემოქმედება, ერთი მხრივ, საკმაოდ სწორხაზოვან ლიბერალურ ლიტერატურულ წყობაზეა აგებული, თუმცა იმ უაღრესად კონსერვატული კონტექსტის გათვალისწინებით, რომელშიც ვაჟა მოღვაწეოდა, მისი არდაფასება, როგორც წარმოუდგენლად ნათელი ლიბერალი მოაზროვნისა, უბრალოდ დანაშაული იქნებოდა. „ალუდა ქეთალაურის“ მნიშნველობაზე კონსერვატორებიც და ლიბერალებიც თანხმდებიან, თუმცა განსხვავებული მიზეზებით. იმ დროს, როცა კონსერვატორებისთვის ვაჟა-ფშაველა მხოლოდ „ბუნების მგოსანია“, ან პოეტი, რომელიც საქართველოს შესახებ წერდა, ლიბერალებისთვის ის ჰუმანურობის სიმბოლოა. „ალუდა ქეთელაური კაცია დავლათიანიო“, რომ წერს ვაჟა, სწორედ იმიტომ წერს, რომ ალუდა, მისი პროტაგონისტი, მიხვდა იმას, თუ რაში იყო საქმე და თემს განუდგა. ალუდა ქეთელაური მიხვდა, რომ ის ხევსურული წეს-ჩვეულება, რომლის მიხედვითაც მას დამარცხებული მტრისთვის მკლავი უნდა მოეკვეთა – არასწორი იყო. ალუდასთვის დამარცხებული ვაჟკაცის ღირსება იყო მთავარი და არა ის, თუ რას უბრძანებდა თემი; ალუდა, პირველ რიგში, მოაზროვნე იყო. ეს ნათლად ჩანს მის შემდგომ თანამიმდევრულ მოქმედებებში, როცა მან არცერთხელ არ დაიხია უკან და მის იდეას ბოლომდე მისდია. თემმა კი რით უპასუხა? მისი სახლ-კარი ცეცხლს მისცა.
მეოცე საუკუნის დასაწყისში, 1906 წელს, მიხეილ ჯავახიშვილმა გამოაქვეყნა პუბლიცისტური წერილი, სათაურით „შვიდი თავისუფლება“, რომელიც ამ სიტყვებით იწყება: „იმ ქვეყნებში, სადაც სახელმწიფოს თვით ხალხი განაგებს, თავის არჩეულ სანდო კაცების შემწეობით, ყოველს მცხოვრებს აქვს უფლებები, რომელთა წართმევა ან შელახვა არავის შეუძლიან. ამ უფლებებით ყველა სარგებლობს, რა ტომისა, რა ჩამომავლობისა, ან რა რჯულისაც არ უნდა იყოს, სარგებლობს მდიდარიც და ღარიბ-ღატაკიც. ამ უფლებათა თავისუფალ სარგებლობას უწოდებენ თავისუფლებას.“
იმ შვიდი თავისუფლებიდან, რომელთაც ჯავახიშვილი ასახელებს, ერთ-ერთი სინდისისა და რწმენის თავისუფლებაა, რომელიც ამ წერილში აუცილებლად უნდა მიმოვიხილოთ, რადგან ლიბერალიზმი, რატომღაც, ხშირად რელიგიის დევნასთან ასოცირდება, რაც თავის თავში მცდარი თეზისი, ანუ ოქსიმორონია. მიხეილ ჯავახიშვილი წერს: „ყველას თავისუფლად შეუძლიან თავის რწმენა, აზრი იქონიოს, თავის რჯულს მისდიოს. შეუძლია სწამდეს ღმერთი, უარჰყოს იგი, ერთი სიტყვით თავის აზრის, რწმენისა და რჯულის საქმეში არავის არ უნდა დაეკითხოს, არავის შეუძლია ძალით მოახვიოს ესა თუ ის აზრი, რწმენა და რჯული. მით უმეტეს არავის შეუძლია ამა თუ იმ აზრის, ან რჯულის გულისათვის შეაწუხოს, ან სდევნოს ვინმე. ყველა ეს სინდისის საქმეა და მისი შეზღუდვა, შევიწროება არავის შეუძლია.“
რწმენა, ან სულაც რწმენის ნაკლებობა, ადამიანის პირადი გადაწყვეტილება უნდა იყოს და ის მისი გადაწყვეტილების გამო არ უნდა გაიკიცხოს, არც ფიზიკურად და არც სულიერად. სახელმწიფო გამიჯნული უნდა იყოს სხვადასხვა პოლიტიკური ინსტიტუტების, მათ შორის ეკლესიის გავლენისგან, ანუ სახელმწიფო უნდა იყოს სეკულარული. მხოლოდ ასეთ სახელმწიფოში შეუძლია ნებისმიერ, ხაზი გავუსვათ ამ სიტყვას – ნებისმიერ – ადამიანს სხვა ადამიანებს შორის მშვიდად ცხოვრება. აღსანიშნავია, რომ რწმენის თავისუფლებას 1921 წლის კონსტიტუციაშიც ვხვდებით: „მოქალაქის დევნა და მის პოლიტიკურ თუ სამოქალაქო უფლებათა შეზღუდვა სარწმუნოების ან რწმენის გამო არ შეიძლება. ყველას შუძლია აღიაროს ის სარწმუნოება, რომელიც სურს, ან სარწმუნოება გამოიცვალოს, ან და არც ერთ კულტს არ ეკუთვნოდეს“. სეკულარიზმი ის ლიბერალური პრინციპია, რომელიც იცავს რელიგიურ, და ამავდროულად არელიგიურ ადამიანებს, რადგან ის თითოეულ მათგანს აძლევს საშუალებას საკუთარ რწმენაში განმტკიცდეს. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ სეკულარიზმის მომხრე ადამიანი შეიძლება სულაც არ იყოს ლიბერალი (მაგ. ბოლშევიკები).
მითი #3: ლიბერალიზმი ანარქიას მოასწავებს
იმის ახსნა, თუ რატომ არ უდრის ლიბერალიზმი ანარქიას საკმაოდ მარტივია: ლიბერალიზმი ისეთ სამართლებრივ სისტემას მოიაზრებს, რომელშიც ერთი მხრივ, ადამიანის ფუნდამენტური უფლებებია დაცული, ხოლო მეორე მხრივ, არსებობს მიყენებული ზიანის ანაზღაურების სხვადასხვა საშუალებები. ლიბერალური სისტემა კანონის უზენაესობას მოიაზრებს, ხოლო ანარქიული წყობა – არა. ამავდროულად, ანარქია, მისი ბუნებიდან გამომდინარე, სახალხო დებატებში, ხშირად, დემოკრატიის საპირწონედ გვევლინება.
ლიბერალური წყობის ასეთ დეფინიციას გვთავაზობს ესპანელი ეკონომისტი ხუან რამონ რაიო: „ლიბერალიზმი ღირებულებათა და ნორმათა ის სისტემაა, რომელიც განსხვავებული მიზნების მქონე განსხვავებულ ადამიანების ერთ საზოგადოებაში მშვიდად თანაარსებობას უზრუნველყოფს.“ გასაკვირი არაა, რომ ლიბერალური გარემო აუცილებლად მშვიდი, ანუ სამართლებრივად დაცული უნდა იყოს. ლიბერალური საზოგადოებრივი წყობა ანარქიას არ მოასწავებს არც ჯონ სტუარტ მილისთვის, რომელიც ინდივიდუალურობას განმარტავს, როგორც საკუთარი შეხედულებების მიხედვით მოქმედების თავისუფლებას, რომელიც შეუზღუდავი უნდა იყოს როგორც საზოგადოების უშუალო ჩარევით, ისევე, საზოგადოების უარყოფითი დამოკიდებულებით მანამ, სანამ ამ ქმედებით მესამე პირს საფრთხე არ დაემუქრება. რასაკვირველია, მოქმედმა პირმა ინდივიდუალური პასუხისმგებლობა უნდა გამოიჩინოს და თითოეული ქმედება საკუთარი რისკისა და საფრთხის ფასად უნდა განახორციელოს.
ანარქიის საპირწონედ, ლიბერალიზმი დემოკრატიას ავითარებს. ეკონომისტი ამარტია სენი ამბობს, რომ დემოკრატიული სისტემის გაძლიერებისათვის, ადამიანებს საკუთარი აზრის გამოხატვა თავისუფლად უნდა შეეძლოთ: „საზოგადოებებში მოზღვავებული შიშის გამო, ადამიანებს საკუთარი არაორთოდაქსალური თვალსაზრისის საჯაროდ დაფიქსირების სურვილი აღარ უჩნდებათ. დემოკრატია საჯარო დისკუსიას მოითხოვს; ის ზიანდება, როცა ადამიანებს ხმის ამოღების ეშინიათ. ეს შიში საზოგადოებას სხვაგვარადაც აზიანებს, თუმცა პირველ რიგში, ის აზიანებს დემოკრატიას.“
იმ აზრს, რომ თითქოს ლიბერალიზმი ქვეყანას კულტურას ართმევს და საპასუხოდ ანარქიას აყალიბებს, არც პროფესორი გია ნოდია ეთანხმება: „როგორც ისტორიული გამოცდილება გვასწავლის, ლიბერალური იდეები და ინსტიტუტები კონფლიქტში კი არ შედის კულტურის მრავალფეროვნებასთან, არამედ პირიქით: ლიბერალური ინსტიტუტები ხელს უწყობს კულტურული მრავალფეროვნების განვითარებას, მეტიც, განსაკუთრებით ბოლო ათწლეულებში კულტურული მრავალფეროვნების დაცვა და წახალისება, „მულტიკულტურალიზმის“ სახელით, ლიბერალური პოლიტიკური მიმართულებების ერთ-ერთ ძირითად მიმართულეად იქცა.“
აღსანიშნავია, რომ ისეთი ცნება, როგორიც კულტურაა, რთულად მოთავსებადია კონკრეტულ ჩარჩოებში, რადგან ხშირად, ის ერთმანეთის საწინააღმდეგო ცნებებს ითვისებს. ქართული კულტურის ჩამოყალიბებაში, მაგალითად, ებრაელებმაც ითამაშეს როლი, მუსულმანებმაც და ქრისტიანებმაც. ამავდროულად, კუშტი მთიულური ცეკვის გვერდით, ლაღ „კინტოურს“ ვხვდებით, ხოლო ქართულ ენასთან ერთად, ქართველები მეგრულად, სვანურად და ლაზურად ლაპარაკობენ. სწორედ ამის გამო, კულტურის განსაზღვრა, როგორც „რაღაცის“ საკმაოდ მცდარი შეხედულებაა.
დემოკრატიის გაძლიერების გარდა, ლიბერალურ პოლიტიკას ეკონომიკური განვითარებაც მოსდევს; ამის შესახებ ფილოსოფოსი კარლ პოპერი წერდა, მეოცე საუკუნეში. მსგავს იდეას აყალიბებს გია ნოდია: „ცხადია, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ლიბერალიზმის ღირებულებები: თავისუფლება, თანასწორობა, კანონის უზენაესობა და ა.შ. თავისთავად მიმზიდველია მრავალი ადამიანისთვის. ოღონდ ლიბერალიზმის მოწინააღმდეგეები (მაგალითად, კომუნისტები, ან მსოფლიო ხალიფატის მომხრეები) შეიძლება ამას არ დაეთანხმონ: მათ სხვა იდეები იზიდავთ. სამაგიეროდ, ძნელია უარყო ის ფაქტი, რომ ლიბერალურ პრინციპენზე დამყარებული პოლიტიკური და ეკონომიკური წესრიგი უკეთეს ცხოვრებას სთავაზობს ადამიანებს, ვიდრე ნებისმიერი სხვა პოლიტიკური სისტემა. უკეთესი ალტერნატივა ჯერ არავის შემოუთავაზებია“.
მითი #4: უმცირესობების წახალისება ლიბერალებს უმრავლესობის შევიწროვების ხარჯზე სურთ
საქართველოში ცხოვრობენ ადამიანები, რომელთაც სასტიკად ეშინიათ თავისუფალი ადამიანების. მშიშარა ადამიანები უმრავლესობაში არიან. ეს უმრავლესობა საზოგადოების ერთ ფენას მოიცავს, ანუ ადამიანებს, რომლებისთვისაც ქართველია ის, ვინც, აუცილებლად ლაპარაკობს ქართულად, გამოიყურება ქართველივით და უეჭველად ქრისტიანია. ეს ადამიანები ქართველი ნაციონალისტები არიან. მათთვის მეგრელი (იმის მიუხედავად რომ მეგრელები ეთნიკურად ქართველები არიან) მეგრელია, სომეხი და აზებაიჯანელი – თათარია (იმის მიუხედავად, რომ ეს ორი განსხვავებული ეთნოსის ადამიანები არიან), მთიული – ქისტია, ხოლო აჭარელი – თურქი. ამ სიტყვებით, მათ სურთ წარმოაჩინონ, რომ ისინი სხვანი არიან.
სხვა ყველაფერთან ერთად, ეს საზოგადოება პარადოქსულიცაა – იმის მიუხედავად, რომ ისინი სრულ უმრავლესობაში არიან, მათ სასტიკად ეშინიათ იმ რამდენიმე ათასეული ადამიანის, ვინც განსხვავებულია, ვინც განათლებულია, ვინც თავისუფალია, ვისაც უმოგზაურია და სხვა ქვეყნები, სხვა ხალხები უნახავს.
თანასწორობა ლიბერალიზმის ერთ-ერთი ქვაკუთხედია და აღსანიშნავია, რომ თანასწორია ყველა, ის, ვინც ლიბერალია და ისიც, ვინც არ არის ლიბერალი. ზოგადად, ლიბერალი ადამიანისთვის სხვა ადამიანის იდეოლოგია მნიშვნელოვანი და გადამწყვეტი არ უნდა იყოს იქამდე, სანამ მესამე პირი მას მისი იდეოლოგიით ფიზიკურად ან სულიერად ავნებს. ამ შემთხვევაშიც კი, ადამიანი უნდა შევაფასოთ როგორც ადამიანი და არა როგორც შვილი (ან მონა) კონკრეტული იდეოლოგიისა. თანასწორობა შესაძლებელია მხოლოდ ინკლუზიურ საზოგადოებაში, ანუ საზოგადოებაში, რომელიც მზადაა სხვადასხვა აზრის, აღმსარებლობის, რჯულისა და იდეოლოგიის ადამიანი მიიღოს და ერთ მაგიდასთან სასაუბროდ მიიწვიოს.
მითის გასაქარწყლებად, რომლის თანახმადაც უმცირესობის წახალისება ლიბერალებს უმრავლესობის შევიწროვების ხარჯზე სურთ, მხოლოდ იმის თქმაც კი კმარა, რომ ჩვენი მიზანია კანონის წინაშე თანასწორები ვიყოთ. წარმოვიდგინოთ არასეკულარული სახელმწიფო, რომელშიც დომინანტურია ერთი კონკრეტული რელიგია. როგორ შეიძლება, ადამიანმა, რომელიც სულაც არ არის რელიგიური, ასეთ საზოგადოებაში თავი სხვის თანასწორად ჩათვალოს? როგორ შეიძლება, ქალმა კაცის სწორად აღიქვას თავი, როცა ერთსა და იმავე პოზიციაზე მუშაობისას, მას ნაკლებს უხდიან, ვიდრე მამაკაცს? როგორ შეიძლება ადამიანმა, რომელსაც მისი სექსუალური ორიენტაციის გამო დევნიან, რომელიც, მის პირად საქმეებს შორის ყველაზე ინტიმური, ყველაზე პირადულია, საკუთარი თავი შეიმეცნოს და ამით საზოგადოებას გამოადგეს?
ავსტრიული სკოლის ერთ-ერთი გამორჩეული ეკონომისტი ხუან რამონ რაიო, თავის ბოლო წიგნში, ლიბერალური პოლიტიკური დღისწესრიგის ათ ძირითად პრინციპს აყალიბებს. ესენია: ინდივიდუალიზმი, სამართლებრივი თანასწორობა, ინდივიდუალური თავისუფლება, კერძო საკუთრება, ხელშეკრულებათა ავტონომია, ზიანის ანაზღაურება, გაერთიანების თავისუფლება, თავისუფალი ბაზარი, მცირე მთავრობა და გლობალიზაცია. აღსანიშნავია, რომ სახელმწიფო აღმშენებლობის ამ მინიმალურ მოთხოვნებს შორის არ გვხვდება ისეთი მცირე, დროებითი თემები, როგორიცაა ადამიანის ეთნოსი, წარმომავლობა თუ მრწამსი. ის, რაც ადამიანის პირადი საქმეა, ასეთადვე უნდა დარჩეს.
მითი #5: ლიბერალიზმი „დასავლური“ იდეაა, რომელსაც აშშ და ევროპა თავს გვახვევენ
უდავოა, რომ უკანასკნელი სამი საუკუნის განმანვლობაში ევროპელმა და ამერიკელმა მოაზროვნეებმა განსაკუთრებული წვლილი შეიტანეს ისეთი ლიბერალური ტერმინების აზრობრივ ჩამოყალიბებაში, როგორიცაა „ტოლერანტობა“, „დემოკრატია“ და „თავისუფლება“. თუმცა, ამავდროულად უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ლიბერალიზმის წმინდა დასავლურ აზრად შერაცხვა, საკმაოდ მცდარი შეხედულებაა.
დემოკრატიის შერაცხვა ლიბერალურ ქმნილებად – მცდარია; ამის შესახებ ნობელიატი ეკონომისტი ამარტია სენი წერს. მაგალითად მას ისლამისთვის მებრძოლი ძლევამოსილი მხედართმთავარი სალადინი მოჰყავს, რომელსაც ეგვიპტეში, საკუთარ სასახლეში, ევროპულ ინკვიზიციას გამოქცეული ებრაელი ფილოსოფოსი მაიმონიდე შეუფარებია. ამარტია სენი იმასაც იხსენებს, რომ იმ დროს, როცა ევროპაში ჯორდანო ბრუნოს ერეტიკოსობა დააბრალეს და სახალხოდ დაწვეს, მუგალების იმპერატორ აქბარს, იმ სამართლებრივ დოკუმენტზე დაუსრულებია მუშაობა, რომელიც მის იმპერიაში, ეთნიკურ და რელიგიურ უმცირესობებს, უმრავლესობასთან გაათანაბრებდა.
ლიბერალურ აზრებს ჩინეთშიც ვხვდებით, ძ. წ. მესამე საუკუნეში, ფილოსოფოსს ლაო-ძისთან: „მართე ქვეყანა ისე, თითქოს წვავდე თევზს“. ამ ფრთოვან გამოთქმას, თვითონ ლაო-ძი ასე ხსნის: „იქ, სადაც მეტი აკრძალვაა, ხალხიც უფრო ღარიბია“. მსგავს ფილოსოფიურ აზრს აყალიბებს კონფუციუსის ყველაზე სახელგანთქმული მოსწავლე მენციუსი, რომელიც წერს, რომ საკუთარ საზღვრებს ის ქვეყანა უფრო დაიცავს, რომლის მმართველი კეთილგანწყობილია ხალხის მიმართ, რომელიც მათ დანაშაულებსა და დარღვევებს სწყალობს და ამცირებს გადასახადებს.
Wall Street Journal-ისთვის დაწერილ თვალსაზრისში, ჩინელი პოლიტოლოგი ლიუ ჯუნინგი წერს: „იმის თქმა, რომ თავისუფლებისა და ძალაუფლების ნარატივი ცალსახად „დასავლური“ ქმნილებაა, ჩვენი წინაპრების ბრძოლის გაქარწყლებას ნიშნავს. ადამიანის უფლებები ისევეა დასავლური იდეა, როგორც ქაღალდი და საფანტი – მხოლოდ ჩინური გამოგონებებია. ნუთუ მარქსიზმი „გერმანული“ და ბუდიზმი „ინდური“ იდეებია? არა, რასაკვირველია! სამყაროში გაჩენილი იდეა, აუცილებლად ადამიანთა მოდგმას ეკუთვნის. პოლიტიკური ძალაუფლების შეზღუდვა და ადამიანის უფლებების დაცვა, ჩვენი ყველას საქმეა.“
ჰო და დავსხდეთ და ვილაპარაკოთ. ცივილურად და ჯიგრულად. ისე, როგორც ჩვენი წინაპრები სხდებოდნენ მნიშვნელოვან თემაზე სასაუბროდ. ისე, როგორც ამას ილია ჭავჭავაძე გვასწავლის.
